Układ pokarmowy: trawienie, działanie i narządy

Układ pokarmowy: funkcje

Układ pokarmowy jest czymś więcej niż tylko długim tunelem złożonym z rurek i wybrzuszeń o różnych wielkościach, które transportują pokarm. Wręcz przeciwnie: złożone interakcje poszczególnych narządów pozwalają organizmowi wchłaniać składniki odżywcze, witaminy, minerały i wodę, a także dostarczać je tam, gdzie są potrzebne. Każda z części układu pokarmowego w sposób niezmordowany i wysoce wydajny zamienia pokarm w energię. Ponadto układ pokarmowy pozbywa się też produktów procesów trawiennych, których organizm nie jest w stanie wykorzystać¹. Dlatego też niestrawność jest tak nieprzyjemna. Nie musisz się jednak obawiać: wyjawimy Ci, jak zbilansować działanie układu trawiennego i pozbyć się niestrawności.

Układ pokarmowy: budowa

Układ pokarmowy człowieka to doskonale zintegrowany system wielu organów. Składa się z przewodu pokarmowego, wątroby, trzustki i woreczka żółciowego. Przewód pokarmowy to zespół narządów połączonych długą, skręcającą rurką zaczynającą się od jamy ustnej i biegnącą aż do odbytu. Narządy tworzące przewód pokarmowy to usta, przełyk, żołądek, jelito cienkie, jelito grube oraz odbytnica².

Poznaj lepiej narządy układu pokarmowego i ich funkcje.

Przełyk, inicjator trawienia

Przełyk dorosłego człowieka to rurka mięśniowa o długości od 18 do 25 cm, która dzieli się na część szyjną, piersiową i brzuszną. Ściana przełyku składa się z mięśni poprzecznie prążkowanych w górnej części, mięśni gładkich w dolnej i mieszanki tych dwóch w środkowej części³.

Gdy tylko człowiek połyka jedzenie, automatycznie uruchamiają się w przełyku procesy, mające na celu doprowadzenie pożywienia do żołądka. Twój mózg sygnalizuje mięśniom przełyku, że trafi do niego pokarm, co rozpoczyna perystaltykę, czyli ruchy mięśni mające na celu przesuwanie treści pokarmowej. Kiedy pokarm dociera do końca przełyku, jego dolny zwieracz, przypominający pierścień, rozluźnia się i pozwala pokarmowi dostać się do żołądka. Następnie zamyka się i pozostaje zamknięty, aby powstrzymać treść pokarmową od powrotu do przełyku².

Żołądek, centrum akcji

Żołądek jest pierwszym zbiornikiem na przyjmowanie pokarmu. Od góry ogranicza go wpust łączący go z przełykiem, a od dołu odźwiernik prowadzący do dwunastnicy. Jego środkowa część zwana jest trzonem. Błona śluzowa żołądka składa się z wielu wyspecjalizowanych typów komórek, w tym komórek głównych, komórek okładzinowych, komórek wytwarzających śluz i komórek dokrewnych. Żołądek wydziela kwas solny, który odpowiedzialny jest za aktywację enzymów rozkładających białka, niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania tego narządu⁴.

Główną funkcją żołądka jest trawienie pokarmu poprzez zapewnienie kwaśnego środowiska i wydzielanie enzymów trawiennych. Kwaśne środowisko zapewnia aktywność enzymatyczną i stanowi barierę dla spożytych mikroorganizmów. Pożywienie jest mechanicznie przetwarzane, dzięki skurczom mięśni i powoli uwalniane do dwunastnicy, aby tam zostało poddane dalszemu rozkładowi i wchłonięciu składników odżywczych⁴.

Jelita, dostawca i spedytor

Jelito cienkie to najdłuższa część układu pokarmowego. U dorosłego człowieka ma ono około 6 m długości. Składa się z trzech części: pierwsza to dwunastnica, środkowa to jelito czcze, a trzecia to jelito kręte. Jelito cienkie zakończone jest zastawką krętniczo-kątniczą, dzielącą je od jelita grubego. Funkcją zastawki jest blokowanie przedostawania się flory bakteryjnej z jelita grubego do cienkiego.

Mięśnie jelita cienkiego są odpowiedzialne za mieszanie pokarmu z sokami trawiennymi z trzustki, wątroby i samego jelita oraz za popychanie mieszaniny w celu dalszego trawienia. Ściany jelita cienkiego wchłaniają wodę i strawione składniki odżywcze do krwioobiegu. W miarę trwania perystaltyki produkty przemiany materii przemieszczają się do jelita grubego^2,5.

Na jelito grube składają się jelito ślepe (kątnica) wraz z wyrostkiem robaczkowym, okrężnica oraz odbytnica z kanałem odbytowym. Jelito grube jest znacznie krótsze od cienkiego, u dorosłego człowieka ma ok. 1.5 m długości².

Funkcją jelita grubego jest wchłanianie wody i zamiana produktów przemiany, takich jak niestrawione części pożywienia, płyny i starsze komórki z wyściółki przewodu pokarmowego materii w stolec. Perystaltyka pomaga przesunąć stolec do odbytnicy^2,4,1.

Wątroba, wewnętrzny filtr

Wątroba jest dużym narządem, stanowiącym około 2% do 3% średniej masy ciała o wadze przeciętnie ok. 1.5 kg. Jest złożona z dwóch płatów i utrzymuje swoją pozycję dzięki przyczepom więzadłowym.⁶

Wątroba jest niezwykle ważnym organem, pełniącym niezliczoną ilość funkcji w organizmie. Do jej zadań należy między innymi: synteza białek, produkcja i magazynowanie enzymów niezbędnych do trawienia i wzrostu, filtracja krwi, produkcja żółci, która rozkłada tłuszcze i wiele innych obowiązków.

Ze względu na swoje funkcje, wątroba jest narażona na liczne uszkodzenia, wywołane często niewłaściwym sposobem odżywiania się.

Trzustka, asystent trawienia

Czy wiesz, że trzustka nie tylko produkuje insulinę, ale i pełni ważną rolę w procesie trawienia?⁷ Wytwarzane w trzustce enzymy trawienne rozkładają tłuszcze, białka i węglowodany wchodzące w skład pokarmu. Enzymy te zostają zmieszane z treścią żołądkową w jelicie cienkim. Zaburzenia funkcjonowania trzustki sprawiają, że te substancje nie ulegają należytemu rozpadowi, a wchłanianie składników odżywczych przez krew może ulegać zakłóceniu. W rezultacie nieprzetrawiona treść pokarmowa, a w szczególności tłuszcze, trafiają dalej do jelita grubego, co może prowadzić do biegunek lub gazów. Ponadto niewłaściwe przyswajanie składników odżywczych może doprowadzić do utraty wagi i braku witamin⁸.

Woreczek żółciowy, pomocnik wątroby

Woreczek żółciowy to niewielki organ jamisty znajdujący się bezpośrednio pod wątrobą. Jego funkcją jest odbieranie i przechowywanie wytwarzanej przez wątrobę żółci. Żółć dociera do niego przez wspólny przewód wątrobowy. Między posiłkami woreczek żółciowy gromadzi żółć, aby podczas jedzenia uwolnić ją przez wspólny przewód żółciowy do dwunastnicy, gdzie pomaga w trawieniu tłuszczów⁹.

Uśmiechająca się para z ciastem w kuchni.

Trawienie to ciężka praca – czyli jak działa układ pokarmowy człowieka

Proces trawienia¹ zaczyna się od mechanicznego rozdrabniania pokarmu przez szczęki. Wydzielana ślina natychmiast rozpoczyna trawienie węglowodanów i przygotowuje je do dalszego przetrawiania. Miazga pokarmowa trafia do przełyku, a stamtąd ruchem falowym do żołądka. W żołądku treść pokarmowa zostaje zmieszana z kwasem żołądkowym i ulega rozpadowi. Jeżeli proces ten odbywa się prawidłowo, dolna część żołądka jest w stanie kurczyć się i przekazywać treść do jelita cienkiego. Tutaj odbywa się wchłanianie składników odżywczych i przekazywanie ich do krwiobiegu. Jelito cienkie może liczyć nawet pięć metrów długości⁵, a po odbyciu podróży przez nie treść żołądkowa trafia do jelita grubego. Tutaj odsączana jest pozostała w treści woda, a niestrawione składniki pokarmowe ulegają fermentacji za pośrednictwem drobnoustrojów. Po zakończeniu podróży przez jelita proces trawienny uważa się za zakończony, a niestrawiona materia zostaje wydalona. Istotność tego procesu staje się jasna w chwili, gdy weźmiemy pod uwagę kontrolującą trawienie sieć neuronową. Ponad 100 milionów komórek nerwowych kieruje funkcjami trawiennymi i umożliwiają wymianę danych. Nerw błędny, dziesiąty z nerwów mózgowych, odpowiedzialny także za bicie serca, koordynuje obustronną wymianę informacji pomiędzy mózgiem i układem trawiennym^10,11. Łatwo zrozumieć, że każde zakłócenie działania tej skomplikowanej sieci może prowadzić do wystąpienia bardzo nieprzyjemnych objawów niestrawności.

Jak długo pokarm przechodzi przez układ pokarmowy?

Całkowite trawienie pokarmu przeciętnie trwa od 24 do 72 godzin. Na długość procesu trawiennego ma wpływ kilka czynników, przede wszystkim nasza dieta oraz problemy trawienne.

Czas trawienia zależny będzie zatem od ilości i rodzaju spożytego pokarmu. I tak: pokarmy bogate w białko i dania tłuste, takie jak mięso i ryby, trawią się dłużej niż te bogate w błonnik, czyli np. owoce i warzywa. Do najszybciej trawionych pokarmów należą słodycze, takie jak cukierki, krakersy i ciastka.

Czy wiesz, że kobiety trawią pokarm dłużej? Badania wykazały, że czas przejścia pokarmu przez samo jelito grube wynosi ok. 47 godzin dla kobiet i tylko 33 godziny dla mężczyzn. Trawienie może zostać spowolnione, jeśli borykamy się z takimi problemami trawiennymi jak choroba Leśniowskiego-Crohna, zapalenie uchyłków, czy zespół jelita drażliwego¹².

Choroba Leśniowskiego- Crohna może zaatakować każdy odcinek układu pokarmowego, choć najczęściej obejmuje jelito cienkie. Upośledza funkcje organów i wywołuje ostre biegunki prowadzące do znacznego osłabienia organizmu¹³

Do zapalenia uchyłków jelit natomiast dochodzi, gdy mikrobiota, czyli flora bakteryjna jelit, zostaje zaburzona. Jest to jedno z najczęstszych schorzeń gastroenterologicznych w populacjach zachodnich, które może przebiegać bezobjawowo lub powodować silne bóle brzucha¹⁴.

Podobnie powszechną chorobą w krajach rozwiniętych jest zespół jelita drażliwego (irritable bowel syndrome, IBS). Choć naukowcy nadal szukają przyczyn IBS, stres oraz niewłaściwa dieta są czynnikami, które mogą wywołać jego występowanie. Obecna znajomość schorzenia pozwala stwierdzić złożoną zależność pomiędzy zaburzoną mikroflorą jelitową, stanem zapalnym niskiego stopnia oraz nieprawidłową ruchliwością jelit. Główne objawy IBS to przewlekły ból brzucha oraz zmieniony rytm wypróżnień, którym często towarzyszą wzdęcia¹⁵.

Po co równoważyć trawienie?

Czy wiesz, że układ pokarmowy jest w nieustannym kontakcie z niemal każdym ważnym organem, a najsilniej komunikuje się z mózgiem^16,17? Ożywiona wymiana informacji pomiędzy narządami zachodzi za pośrednictwem nerwu błędnego, który należy do najważniejszych tras nerwowych ludzkiego organizmu. Jest to kanał, którym układ pokarmowy przesyła informacje do mózgu oraz, w mniejszym stopniu, z mózgu do układu pokarmowego¹¹. Dlatego zrównoważone, zdrowe trawienie pozytywnie wpływa na ogólną jakość życia. Jednocześnie oznacza to, że niestrawność może niestety łatwo popsuć równowagę trawienia. Twój układ pokarmowy nie omieszka cię o tym poinformować, zazwyczaj za pośrednictwem typowych dolegliwości i objawów.

Zapobieganie niestrawności wymaga więc zwracania uwagi na działanie żołądka i jelit oraz – w razie konieczności – równoważenia procesów trawiennych.

Niestrawność jest częstsza niż myślisz¹⁸

Cierpisz z powodu dyskomfortu trawiennego? Pamiętaj, że nie cierpisz samotnie. Coraz więcej ludzi odczuwa takie dolegliwości, jak skurcze żołądka, wzdęcia, uczucie przepełnienia żołądka oraz nudności^18,19,20.

Toczy się dyskusja, czy gwałtowny wzrost częstotliwości występowania objawów trawiennych jest powiązany z rosnącymi wymaganiami, jakie nakłada na nas życie we współczesnym świecie. Istnieje również podejrzenie, że ogólnie niezdrowy tryb życia oraz permanentny stan stresu może wywoływać dolegliwości trawienne^19,20.

Choć dolegliwości natury gastrycznej są zazwyczaj łatwe w leczeniu, mogą być bardzo stresujące i poważnie ograniczać jakość życia¹⁸, szczególnie kiedy utrzymują się przez dłuższy czas. Często też zdarza się, że różne objawy trawienne wzmagają się nawzajem. Dlatego dochodzi do ich współwystępowania. Nic dziwnego, że osoby trapione problemami z trawieniem rozpaczliwie poszukują ulgi.

Kobieta siedząca na łóżku i trzymająca się za brzuch.

Jakie mogą być przyczyny problemów z trawieniem?

Ustalenie przyczyny problemu trawiennego bywa niekiedy trudne. Istnieje kilka czynników zewnętrznych, takich jak stres, presja emocjonalna, podróże oraz zmiana diety, które mogą wywoływać objawy zaburzenia trawienia.

Typowe objawy problemów z trawieniem, takie jak gazy, skurcze żołądka, zgaga lub permanentny stan wzdęcia mogą być oznakami różnych schorzeń układu trawiennego. Do możliwych przyczyn należą:

nadwrażliwe lub podrażnione nerwy układu trawiennego,
zbyt szybkie lub zbyt wolne ruchy mięśni żołądka,
występowanie kwasu żołądkowego w niewłaściwych odcinkach przewodu pokarmowego,
zapalenie błony śluzowej żołądka.

Jeżeli od dłuższego czasu doświadczasz jednego lub wielu objawów zaburzeń trawienia, skonsultuj się z lekarzem. Długotrwałe zaburzenia trawienia mogą być oznakami zaburzeń czynnościowych w rodzaju przewlekłej niestrawności (dyspepsja czynnościowa) lub zespołu jelita drażliwego^19,20.

W zdrowym ciele zdrowy układ pokarmowy

Naukowcy badający układ pokarmowy człowieka nieustannie szukają przyczyn czynnościowych zaburzeń żołądkowo-jelitowych, takich jak dyspepsja czynnościowa lub zespół jelita drażliwego (IBS). Do niedawna sądzono, że schorzenia te nie wynikają ze strukturalnych czy biochemicznych nieprawidłowości w naszym organizmie. Jednakże wieloletnie badania doprowadziły ekspertów do wniosku, że można zaobserwować u pacjentów pewne dysfunkcje wewnątrzustrojowe, predysponujące do problemów trawiennych. Mimo wszystko, należy pamiętać, iż to nasz styl życia ma najistotniejszy wpływ na rozwój zaburzeń trawienia i nasilanie się ich objawów.

W przypadku naszej sfery psyche – depresja i lęk, a zatem zaburzenia nastroju powodują nieprzyjemne objawy ze strony układu pokarmowego. U wielu pacjentów może to też przybrać odwrotny kierunek – zaburzenia trawienia wpływają na pogorszony nastrój, który natomiast powoduje pogłębienie problemów trawiennych. Takie zależności między naszym nastrojem, a nieprawidłowym funkcjonowaniem układu trawiennego wskazują na ogromny wpływ stresu i stanów lękowych na nasze trawienie.

Wiele osób unika interakcji społecznych, aby nie przeżywać zakłopotania spowodowanego zaostrzeniem objawów po posiłku (np. wzdęciami lub gazami). Również lęki związane z brakiem dostępu do toalety mogą sprawić, że osoba cierpiąca na zaburzenia trawienia zrezygnuje z uczestnictwa w spotkaniach towarzyskich. W konsekwencji takie obawy prowadzą do izolacji społecznej, co może pogłębić stany depresyjne¹⁵.

Gdy spojrzymy na fizyczną naturę problemów trawiennych, zauważymy powiązania między zaburzeniami trawienia, a spożywaniem określonej żywności. Dieta, a także stres i cykl miesiączkowy, są zdecydowanie najczęstszymi czynnikami wywołującymi lub zaostrzającymi zespół jelita drażliwego¹⁵. Nasza dieta nie pozostaje bez wpływu na mikrobiotę, powodując zmiany w jej obrębie, a w najgorszym przypadku, zaburzając trawienie.

W badaniach stwierdzono między innymi, że oligo-, mono-, oraz disacharydy i poliole (tzw. FODMAP), obecne w owocach pestkowych, roślinach strączkowych, żywności zawierającej laktozę i sztuczne słodziki, nasilają u niektórych pacjentów objawy zaburzeń trawiennych ze względu na ich fermentację i zaburzone wchłanianie²¹.

Warto zaznaczyć, iż wiele osób doświadcza nieprzyjemnych dolegliwości ze strony układu trawiennego po spożyciu glutenu, mimo braku stwierdzonej celiakii. Ograniczenie produktów zawierających gluten z diety może zatem przynieść znaczną poprawę²¹.

Naukowcy badają także zależność rozwoju zaburzeń trawiennych od uwarunkowań genetycznych. Mimo wszystko są to jednak jeszcze dość wąskie obszary testów²¹.

Rezultaty badań nad wpływem diety i nastroju na nasze trawienie pokazują, jak wiele zależy od nas samych. Warto więc przyjrzeć się bliżej naszym nawykom żywieniowym i dowiedzieć, jak należy dbać o układ pokarmowy, by z nami należycie współpracował.

Dwie młode kobiety w sportowych strojach z piłką.

Jak dbać o układ pokarmowy, by zapobiegać problemom trawiennym?

Możesz spróbować uniknąć bolesnych objawów zastanawiając się nad ich możliwymi przyczynami. Może powoduje je stres? Jeżeli tak, postaraj się w miarę możliwości go zredukować, na przykład dzięki ćwiczeniom relaksacyjnym.

Czy są jakieś pokarmy, których nie tolerujesz? Jeżeli tak, postaraj się znaleźć zamiennik, który będzie ci smakował i nie spowoduje podrażnień.

Może problemem jest niezbilansowana i nieregularna dieta? W takim wypadku w następnym rozdziale znajdziesz kilka ogólnych wskazówek, które pomogły już wielu osobom cierpiącym na zaburzenia trawienia. Możesz do pewnego stopnia wpływać na swój dobrostan w zakresie trawienia.

Zrównoważone trawienie zamiast obciążania układu trawiennego: wskazówki i domowe sposoby na trawienie

Jeżeli cierpisz na nawracające bóle brzucha (na przykład po jedzeniu), możesz wypróbować poniższe wskazówki, aby przywrócić równowagę żołądka i jelit:

unikaj nadmiernie tłustych pokarmów²²,
pij wyłącznie umiarkowane ilości kawy oraz napojów alkoholowych^{21, 22, 23},
jedz regularne posiłki, żeby wspierać codzienne działanie układu pokarmowego.

Istnieje wiele sposobów na wspieranie zdrowego trawienia i każdemu z nas pomagać może coś innego. Dlatego warto wypróbować poniższe sposoby:

Relaks:

Pamiętaj, by robić sobie regularne przerwy, które nie tylko pomogą ci się zrelaksować, ale i poprawią trawienie.

Aktywny styl życia:

Ruch jest znakomitym sposobem na wspomaganie trawienia! Ponadto aktywność fizyczna wspiera ogólne samopoczucie.

Woda:

Pamiętaj, by pić wystarczające ilości wody. Właściwie nawilżona treść pokarmowa jest łatwiejsza do strawienia.

Zrównoważone trawienie zamiast obciążania układu trawiennego: wskazówki i domowe sposoby na trawienie

Pomimo różnych sposobów na równoważenie działania układu pokarmowego i wspieranie zdrowego trawienia wiele osób cierpiących na niestrawność doświadcza nawracających objawów, lub też objawy nigdy do końca nie znikają. W celu skutecznego leczenia niestrawności czynnościowej oraz zespołu jelita drażliwego warto uświadomić sobie, że objawy często się łączą oraz mogą występować równocześnie^19,20. Dzięki unikalnemu połączeniu dziewięciu^24,25,26,27 roślin leczniczych o przebadanej^{28,29,30,31,32,33,34,35} skuteczności Iberogast^® zapewnia całościowe podejście do leczenia wielu objawów zaburzenia trawienia^{25,28,29,30,31,32,33,34,35}. W ten sposób przynosi ulgę w objawach³⁶, pozwalając układowi pokarmowemu na powrót do równowagi.

Twoje objawy

Od przepełnionego żołądka poprzez skurcze aż po nudności i wymioty: wytrącony z równowagi układ trawienny może objawiać się na wiele sposobów. Poszukiwanie przyczyn zaburzeń może być trudne. Powodować je mogą między innymi stres, nawyki związane ze stylem życia oraz nawyki żywieniowe^19,20.

DOLEGLIWOŚCI TRAWIENNE

Iberogast stojący obok szklanki z wodą i wazonu z kwiatkiem.

Wszystko o Iberogast^®

Bibliografia

Iberogast®

Kup Online

Ulga w objawach problemów trawiennych z lekiem Iberogast®

Ziołowe krople Iberogast^® działają na różne odcinki układu pokarmowego^{23, 28, 45, 79, 114, 115, 123, 149} łagodzą objawy problemów trawiennych i są dobrze tolerowane ^{23, 28, 114, 115, 139, 149, 187}.

Dowiedz się więcej